ابن‌مرزوق محمد پنجم ابوعبدالله محمد بن احمدمحمد پنجم، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد، معروف به ابن‌مرزوق حفید، فقیه و ادیب اهل تلمسان، یکی از شخصیت‌های ابن‌مرزوق می‌باشد؛ اِبْن‌ِ‌مَرْزوق، نام مشترک افراد خاندانی مالکی مذهب از مغرب می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیمحمد پنجم، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد، معروف به ابن‌مرزوق حفید (ربیع‌الاول ۷۶۶-۱۴ شعبان ۸۴۲ق/۱۳۶۴-۳۰ ژانویه ۱۴۳۹م)، فقیه و ادیب اهل تلمسان. بابا تنبکتی بسیار وی را ستوده و او را در زمره بزرگان علم و ادب آورده است. [۱]
باباتنبکتی، احمد، نیل الابتهاج، در حاشیه الدیباج المذهب ابن فرحون، ص۲۹۵-۲۹۶، قاهره، ۱۳۹۴ق.
۲ - اساتیدوی در طی دو سفر حج در سال‌های ۷۹۰ق و ۸۱۹ق، با گذشتن از شهرهایی چون قسنطینه، بجایه، تونس، اسکندریه، قاهره، مدینه و مکه نزد مشایخی چون سراج‌الدین ابن ملقن، سراج‌الدین بلقینی، زین‌الدین عراقی، ابن‌خلدون، بهاءالدین دمامینی، ابوحیّان نحوی، ابن‌هشام انصاری، ابن‌عرفه - که در سفر اول با وی همراه بود - و دیگر بزرگان آن زمان تحصیل علم کرد، جدّ، پدر و عموی وی را نیز می‌توان از استادان او به شمار آورد، حفید که در تصوف دستی داشته و «احزاب» ابوالحسن شاذلی را روایت کرده است، از دست پدر و عمویش خرقه پوشید، وی در موسم حج ابن‌حجر عسقلانی را ملاقات کرد و با او مبادله علمی داشت. ۳ - شاگردانشاگردان وی عبارتند از: فرزندش محمد هفتم، عبدالرحمان ثعالبی، محب‌الدین آقسرایی، ابوالمفضل مشذالی، ابوالحسن قلصادی، ابوالفرج ابن ابی یحیی تلمسانی و دیگران، [۲]
ابن‌حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنه، ج۵، ص۹۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
[۴]
مقری، احمد، ازهار الریاض، ج۷، ص۴۱۸، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م
[۵]
مقری، احمد، ازهار الریاض، ج۷، ص۴۲۱، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
[۶]
مقری، احمد، ازهار الریاض، ج۷، ص۴۲۴، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
[۷]
باباتنبکتی، احمد، نیل الابتهاج، در حاشیه الدیباج المذهب ابن فرحون، ص۲۹۵-۲۹۶، قاهره، ۱۳۹۴ق.
[۸]
نخلی، احمد، بغیة الطالبین، رسائل خمسة اسانید فی اصول الحدیث، ص۶۵ -۶۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
آنچه در مورد حفید حائز اهمیت می‌نماید، وجود نام وی در بسیاری از طرق اجازات، به ویژه اجازات حجاز و مغرب است. [۱۰]
کورانی، ابراهیم، الامم لایقاظ الهمم، رسائل خمسة اسانید فی اصول الحدیث، ج۱، ص۹۳-۹۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
[۱۱]
نخلی، احمد، بغیة الطالبین، رسائل خمسة اسانید فی اصول الحدیث، ص۴۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
[۱۲]
نخلی، احمد، بغیة الطالبین، رسائل خمسة اسانید فی اصول الحدیث، ص۵۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
[۱۳]
نخلی، احمد، بغیة الطالبین، رسائل خمسة اسانید فی اصول الحدیث، ص۶۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
[۱۴]
جمال‌الدین بصری، عبدالله، الامداد، رسائل خمسة اسانید فی اصول الحدیث، ص۷۶حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
[۱۵]
جمال‌الدین بصری، عبدالله، الامداد، رسائل خمسة اسانید فی اصول الحدیث، ص۶۹، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
[۱۶]
جمال‌الدین بصری، عبدالله، الامداد، رسائل خمسة اسانید فی اصول الحدیث، ص۴۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م.
[۲۳]
کتانی، عبدالحی، فهرس الفهارس و الاثبات، ج۱، ص۴۵۴، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۴ - وفاتحفید سرانجام در تلمسان یا به روایت قلصادی در مصر وفات یافت. [۲۵]
مقری، احمد، ازهار الریاض، ج۷، ص۴۲۱، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
[۲۶]
باباتنبکتی، احمد، نیل الابتهاج، در حاشیه الدیباج المذهب ابن فرحون، ص۲۹۸، قاهره، ۱۳۹۴ق.
۵ - آثاراو صاحب تألیفاتی متعدد بوده که برخی از آن‌ها به صورت خطی در کتابخانه‌های جهان مضبوط است، از آن جمله‌اند: ۱. اظهار صدق المودة فی شرح البرده، که نسخ فراوانی از آن در کتابخانه‌های مختلف وجود دارد، قابل ذکر است که در برخی فهارس، این اثر به جد مؤلف (ابن‌مرزوق خطيب) نسبت داده شده است، اما با توجه به گفته محمد عابد فاسی در معرفی نسخه‌ای از آن که در جامع قرویین فاس، به شماره ۱۰۰، ۱نگهداری می‌شود، زمان فارغ از تألیف این اثر به گفته خود مؤلف، ۸۱۰ق بوده که با دوره زندگی خطیب سازگاری ندارد. [۲۷]
فاسی، محمد عابد، فهرس مخطوطات خزانة القرویین، ج۳، ص۲۰۳، مغرب، ۱۳۹۹ق.
[۲۸]
فاسی، محمد عابد، فهرس مخطوطات خزانة القرویین، ج۳، ص۲۰۶، مغرب، ۱۳۹۹ق.
[۲۹]
حجی، محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیه، ص۲۲۶، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
[۳۰]
علوش ورجراجی، فهرس المخطوطات العربیة فی الخزانة العامة برباط الفتح، ج۲(۱)، ص۸۳، مغرب، ۱۹۵۴م.
[۳۱]
کوپریلی، خطی، ج۲، ص۳۱۱.
۲. روضة الاعلام بعلم انواع الحدیث السام، منظومه‌ای در حدیث، الهام گرفته شده از الفیه ابن لیون و عراقی که در کتابخانه اسکوریال موجود است. ۳. المفاتیح المرزوقیه لحل الاقفال و استخراج خبایا الخزرجیه، که شرحی است بر خزرجیه ابی‌الجیش [۳۲]
ازهریه، فهرست، ج۴، ص۴۷۶.
و دارالکتب مصر وجود دارد؛۴. منظومه‌ای در علوم حدیث - احتمالاً موسوم به الحدیقه - که نسخه‌ای کهن از آن به تاریخ کتابت ۸۳۴ق در کتابخانه اسکوریال، نگهداری می‌شود. [۳۴]
مقری، احمد، ازهار الریاض، ج۷، ص۴۲۴، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
[۳۵]
ابن سوده، عبدالسلام، دلیل مورخ المغرب الاقصی، تطوان، ۱۳۶۹ق/۱۹۵۰م.
[۳۶]
حفناوی، محمد، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۱۳۷، بیروت، ۱۴۰۵ق.
اثری نیز با عنوان برنامج الشوارد که تألیف شخصی به نام ابوالقاسم (ابوالفضل) بن محمد مرزوق) است و در سده ۱۰ق تألیف شده است، به ابن‌مرزوق حفید نسبت داده شده است که صحیح نمی‌نماید. [۳۷]
مجلة معهد المخطوطات العربیه، ش۱، ص۱۸، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م.
۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌مرزوق»، ج۴، ص۱۷۵۶. |